Crotalus atrox – grzechotnik teksaski

Crotalus atrox – Grzechotnik teksaski

Nazwa łacińska: Crotalus atrox [Baird and Girard, 1853 ]
Nazwa polska: Grzechotnik teksaski
Inne nazwy: Western diamondback rattlesnake, western diamond-backed rattlesnake, Adobe snake, Arizona diamond rattlesnake, coon tail, desert diamond-back, desert diamond rattlesnake, fierce rattlesnake, spitting rattlesnake, Texan rattlesnake, Texas diamond-back (rattlesnake), western diamond rattlesnake.

Przeciętna wielkość osobników około 120 cm,sporadycznie do 150 a okazy powyżej 180cm bardzo rzadko. Maksymalna udokumentowana długość 213 cm (6.99 ft) (Klauber, 1972) przy wadze dochodzącej do około 7kg. Choć były raporty bez potwierdzenia o większych osobnikach do liczącego aż 2.7 metra. Dorosłe samce wyraźnie większe od samic. Cecha ta uwidacznia się u dorosłych egzemplarzy. Crotalus atrox posiada masywne ciało, krótki ogon i wyraźnie odzieloną od reszty ciała, szeroką, trójkątną głowę. Jak wszystkie Crotalinae posiada pomiędzy nozdrzami a oczyma, jamki policzkowe (fovea lorealis) – najbardziej doskonały wśród węży aparat termowizyjny (posiadają go także w takiej postaci Boa oraz Pytony). Niektóre z nich dzięki niemu są w stanie wychwycić róznice w temperaturze rzędu 0,001°C – 0,002°C. Ogon tworzy tzw grzechotkę (służącą celom obronnym – odstraszającym i ostrzegającym) – twór powstały z pozostałości po wylinkach. Na jeden segment grzechotki przypada zazwyczaj kilka wylinek. Dla dorosłych liczba luźno połączonych ze sobą segmentów – około 10. Segmenty składają się z pustych komór które trąc o siebie szeleszczą. Młode przed pierwszą wylinką nie posiadają grzechotki choć tak samo jak dorosłe wprawiają ogon w wibrację w razie zagrożenia. W razie utraty grzechotki proces jej odbudowy powstaje wraz z kolejnymi linieniami. Kiedyś dźwięki wydobywane przez grzechotkę uznawane były za rodzaj komunikacji między wężami. Wiarygodność tych informacji została zdementowana gdyż węże te są faktycznie głuche. Przed grzechotką charakterystyczne dla gatunku czarne pierścienie w liczbie od 2-8 (zazwyczaj 4-6), na bladym tle. Ubarwienie ciała od żółto-szarego przez blado niebiesko po przeróżne odcienie ziemi. Na grzbiecie charakterystyczne diamenty rozchodzące się symetrycznie ze grzbietu ku dołowi. Na głowie od oka z każdej strony rozchodzą się w dół ukośne blade pasy. Szerszy przed okiem, od nozdrza ku dolnej szczęce. Drugi, węższy za okiem. Szeroki zakres występowania pokrywa się częściowo choć niekoniecznie z innymi grzechotnikami o podobnym ubarwieniu. Mianowicie: C. scutulatus (wąskie czarne pierścienie u nasady ogona), C. horridus (brak pierścieni), C. oreganus (pierścienie w takim samym kolorze jak reszta ciała), C. molossus (niewyraźne pierścienie ogona), C. basiliscus (ciemny ogon, może być bez pierścieni lub mieć je rozmyte), C. tigris (ważne przede wszystkim proporcje ciała), C. simus (brak pierścieni, charakterystyczne pasy ciągnące się wzdłuż szyi), niektóre z rodzaju Sistrurus (węże na tyle charakterystyczne w ubarwieniu iż ciężko o pomyłkę).
Przeciętna długość życia wynosi około 20 lat.

Występowanie

Stany Zjednoczone. Południowo wschodnia Kalifornia po obu stronach Chocolate Mountains, centralny i zachodni Arkansas, Oklahoma poza północnym wschodem, północno-centralny region. Teksas poza północą, południowy i centralny Nowy Meksyk i Arizona, wyjątkowo południowa Nevada. Odnajdywany także w południowym Kansas (Cowley i Sumner Counties) – prawdopodobnie odosobniona populacja.

Meksyk, Stany Nuevo León, Coahuila, Chihuahua, Sonora, sporadycznie północno wschodnia Baja Kalifornia, północno-wschodnie Durango, Zacatecas, większa część z Sanu Luis Potosí, północ stanów Sinaloa, Hidalgo, Querétaro oraz Veracruz i południowo wschodni stan Oaxaca (ostatni raz widziane tam osobniki w latach czterdziestych ubiegłego wieku).

Biotop

Zasiedla obszary od płaskich równin nadbrzeżnych do stromych skalistych kanionów i zbocz. Wiąże się to ze zróżnicowanymi typami roślinności w tym i pustynnym klimatem. Naturalne dla populacji są obszary piaszczyste, trawiaste jak i lasy mieszane.

C. atrox jest agresywnym i nadpobudliwym wężem. Agresja jest spowodowana typowym zaciekle defensywnym charakterem wśród tego gatunku. Uchodzi przez wielu za najniebezpieczniejszego węża Ameryki Północnej i zajmuje pierwsze, niechlubne miejsce w statystyce osób pokąsanych jak i spowodowanych tym wypadków śmiertelnych. Zaniepokojony wąż spłaszcza nieznacznie swe ciało, sploty układa w formie spirali, głowa lekko uniesiona i wychylona do przodu, szyja ugięta w „S” – wąż gotowy do natychmiastowego ataku i powrotu do pozycji wyjściowej defensywnej (z której to mogą wyjść kolejne ataki). W tym samym czasie ogon uniesiony, grzechotka wydaje donośny szelest – najgłośniejsza wśród wszystkich grzechotników, słyszana z kilkudziesięciu metrów. C. atrox posiada naturalnych wrogów (istotne szczególnie dla młodych osobników) jak: jastrzębie, bieliki amerykańskie, kukawka srokata, dzikie indyki.

W niesprzyjających warunkach klimatycznych grzechotniki diamentowe zaczynają emigrować w poszukiwaniu dogodnego miejsca do hibernacji. Zimniejsze siedliska jak trawiaste obszary prerii zmuszają węże do adaptacji dziur i nor wykopanych przez ssaki a szczególnie pieska preriowego który zasiedla te tereny i kopie tunele pokaźnej głębokości, chroniące przed zimnem. Mimo wysokiego poczucia terytorialnego i przywiązania do swych nor, piesek preriowy zazwyczaj porzucą norę zasiedloną przez węże nie chcąc z nim wchodzić w bezpośredni kontakt. W cieplejszych siedliskach miejsca w których hibernują są dość prowizoryczne, zazwyczaj szczeliny skalne, zagłębienia w ziemi itp. W chłodniejszych rejonach gdzie hibernacja trwa dłużej węże zbierają się na czas snu zimowego w liczniejsze grupy niż populacje zamieszkujące cieplejsze siedliska.

C. atrox a ludzie
Wąż owiany słusznie złą sławą. Budzi lęk przed ludźmi, przez co jest notorycznie zabijany przy kontakcie z człowiekiem.
Aspektem pozytywnym jest naturalne przetrzebianie przez niego gryzoni niszczących uprawy rolne. Grzechotnik ten ogrywał kluczową rolę w kulturze Indian północnoamerykańskich. Ich ciało i jad używane były jako źródło pożywienia i podstawa do przeróżnych preparatów leczniczych. Atrakcyjne ubarwienie sprawia wyrabianie z niego skórzanych pasków, butów itp.

Cechy szczególne

Gatunek lubiący korzystać ze swej grzechotki. Wydawało by się że nagminnie korzysta z niej bez powodu (w naszym mniemaniu) wydając donośny, charakterystyczny grzechot. Wąż łatwy do sprowokowania kończącego się często błyskawicznym atakiem. Zaskoczony potrafi zaatakować bez ostrzeżenia jak i w sytuacjach na pozór nie stwarzających dla niego zagrożenia. Spore i masywne osobniki mogą być problematyczne w obsłudze i opanowanie silnego, rozjuszonego węża może być wyzwaniem. Bywa że atakują aż do skutku, dopóki napastnik nie da im spokoju, nie poprzestając na kilku ukąszeniach. Należy pamiętać że to jadowite a przede wszystkim DZIKIE zwierzę nie dające się oswoić. Zachowanie potrafi zmienić się diametralnie w każdej chwili. Niejednokrotnie próby „oswajania” jak i jakiegokolwiek kontaktu fizycznego z człowiekiem kończyły się ukąszeniem i poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi.

Odmiany, podgatunki

Występują także formy albinotyczne i melanistyczne.

Temperatura
W naturze 25-30°C, w okresie zimowania temperatura poniżej 10°C.

Wilgotność
Wilgotność w naturze 50 do 70 %.

Żywienie:
Podstawą diety są niewielkie ssaki i ptactwo. Czasami uzupełniana o płazy i gady a nawet ryby i bezkręgowce. Do typowych zdobyczy należą myszy, szczury, pieski preriowe, badylarki, wiewiórki, króliki, zające. Przeważnie jedno ukąszenie uśmierca lub paraliżuje w kilka sekund ofiary. Wąż atakuje z takim impetem i szybkością iż zdarza mu się zostawić swe zęby w ofierze. Są one zastępowane przez zęby rezerwowe 2 do 4 razy na rok. Wąż potrafi dozować ilość jadu wstrzykiwaną ofierze zależnie od potrzeb i jej wielkości. Zdobywanie pokarmu na wolności jest okazyjne i przeważnie nie jedzą częściej niż jeden, dwa razy w miesiącu. Zdarza się by dorosłe osobniki nie pobierały pokarmu nawet dwa lata obniżając wówczas swoje wydatki energetyczne o nawet 80%. Zależnie od rejonu występowania i dostępowi do wody wąż pobiera wodę z ujęć wodnych lub potrafi się zadowolić tylko tą pobieraną z pokarmu.

Dymorfizm płciowy

Płeć niemożliwa do rozróżnienia po kolorach. Z cech fizycznych widocznych u dorosłych osobników samce mają dłuższy i grubszy ogon niż samice. Ogon samicy krótszy i gwałtownie się zawężający. Najpewniejszą metodą jest sondowanie.

Rozmnażanie

Dojrzałość płciową osiągają mając około 3 lat. Gatunek jajożyworodny. Okres zimowy zależnie od populacji, w miesiącach październik – początek marca. Populacje z cieplejszych regionów mogą się wygrzewać na słońcu w ciepłe dni podczas okresu zimowania. Łączenie w pary odbywa się wiosną po przebudzeniu z hibernacji. Same zaloty to swoisty taniec obojga partnerów w którym splatają się własnymi ciałami – podobne wizualnie do rywalizacji samców niektórych gatunków Naja spp. Kopulację mogą trwać godzinami z okresowymi przerwami na odpoczynek. W naturze samce toczą między sobą pozorowane walki. Unoszą swe głowy na wysokość kilkudziesięciu centymetrów, zawijają się wokół siebie, przepychają łeb w łeb do czasu aż któryś z samców nie wycofa się. Okres ciąży to 6 – 7 miesięcy. W przeciągu 3 do 5 godzin samica wydaje miot liczący przeciętnie 10-20 (bywa i ponad 20) sztuk młodych. Wielkość młodych wynosi około 30cm. Świeżo narodzone przebywają z matką zazwyczaj tylko około kilku godzin po czym rozchodzą się w swoje strony wieść samodzielne życie. Pierwsza zima jest najbardziej newralgicznym okresem dla młodych i ich populacja zmniejsza się w tym czasie drastycznie. Wiąże się to z brakiem odpowiedniej wielkości pokarmu dla nich, niskimi temperaturami na które młode są mniej odporne niż dorosłe i ich naturalnymi wrogami. Prawdopodobnie jest w stanie krzyżować się w przyrodzie z gatunkiem C. horridus (Meike t al. 2008).

Jadowitość

Zęby jadowe znajdują się z przodu szczęki (typ Solenoglypha). Młodo narodzone węże mają w pełni rozwinięty aparat jadowy o takim samym potencjale jadu jak osobniki dorosłe. Wąż potrafi dozować ilość wstrzykiwanego jadu. Gatunek potrafi jednorazowo wstrzyknąć duże dawki jadu. Działania toksyny obejmują: cytotoksyny – niszczenie komórek, hemotoksyny – niszczenie erytrocytów, myotoksyny – destrukcja tkanek mięśniowych i paraliż. W skład jadu wchodzą także w mniejszej ilości neurotoksyny. Typowymi objawami po ukąszeniu jest ostry ból, rozległe krwotoki, zimny pot, opuchlizna która szybko rozszerza się na większy obszar ciała niż miejsce ukąszenia, nerkoza tkanek (uwydatniająca się 24-72h po ukąszeniu) , wymioty, duszności, obniżenie tętna które może prowadzić także do śpiączki. Znaczna część zgonów spowodowana jest niepodaniem antytoksyny lub podania jej zbyt późno. Niegdyś uważano iż młode osobniki posiadające jad w bardziej zagęszczonej postaci powodują przez to bardziej destrukcyjny wpływ na ukąszony organizm. Nikt jednak tego nie udowodnił naukowo. Ilość wstrzykniętego jadu wpływa przede wszystkim na potencjalne skutki nie stopień jego skoncentrowania. Restrykcyjna gospodarka jadowa powoduje że wąż potrafi w ramach obrony ukąsić bez aplikacji jadu, tzw suche ukąszenie. Wąż produkuje przeciętnie od 175 do nawet 600mg jadu. Przeciętna dawka śmiertelna wynosi 100mg. Dostępne są różne surowice w tym najbardziej znana i popularna – CroFab.

Lethal Dose (LD50)
Intramuscular LD₅₀ – 20mg/kg
Intraperitoneal LD₅₀ – 5.588mg/kg
Intravenous LD₅₀ – 2.72mg/kg
Sub-cutaneous LD₅₀ – 18.5mg/kg

Uwagi

Status ochrony: Strach ludzi przed tym wężem sprawia, że jest masowo zabijany. Powodami, dla których C. atrox ginie z rąk ludzi jest obawa oraz jego skóra, za którą płacą po kilka dolarów za stopę.. Jednak jego wysoka płodność i liczebność populacji utrzymuje gatunek na stabilnym poziomie przez co nie jest ujęty żadnymi przepisami o gatunkach zagrożonych min według według The IUCN Red List of Threatened Species (Version 2011.1.).

W historii odnotowano ukąszenia C. atrox po dekapitacji (odcięciu głowy). Przyjmuje się, że sama głowa C. atrox stanowi zagrożenie jeszcze przez 20 minut do godziny, po jej odcięciu. Wąż potrafi doskonale pływać lecz wybiera ten sposób lokomocji tylko w sytuacji zagrożenia np ucieczka przed pożarem. Nieprzymuszone niechętnie wybierają ten sposób podróży.

Opracowanie Michał Lewczuk

Opracowanie

Opracowane na podstawie:

– Rattlesnakes: their habits, life histories, and influence on mankind – Laurence, Monroe, Klauber
– U.S. guide to venomous snakes and their mimics – Scott shoupe
– University of Michigan Museum of zoology
– ratelslangen.nl
– Doświadczenia własne

Liczba wyświetleń: 87